|
وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا
– „Ва У Зот Одамга барча нарсаларнинг исмларини ўргатди“. [2:31]
Ниманингдир ўзини ёки таъсирини инсон ҳис этиши мумкин бўлган воқеи бўлмаса, у ҳақда одам боласи бирор фикр билдира олмайди.
Шунинг учун биз махлуқотлар ҳақида фикр юритамиз. Чунки уларнинг ҳис этиладиган воқеи бор. Мана шу тафаккуримиз орқали Яратувчи борлигини ва У Аллоҳ Таоло эканини билиб оламиз. Лекин биз ғайб ишларини ақлий тадқиқот майдонига қамай олмаймиз. Чунки биз уларнинг ўзини ҳам, таъсирини ҳам ҳис эта олмаймиз. Бу борада нақлий ҳужжатларгагина таяниб бирор гап айта оламиз.
Ғайбга алоқадор ҳамма ишлар борасида мана шундай йўл тутилади. Негаки, модомики, уларнинг ўзини ҳам, таъсирини ҳам ҳис этиб бўлмас экан, ақл улар устида тадқиқот олиб бориш учун уларни ўз майдонига қамаб ололмайди. Бу борадаги ақлнинг ўйнайдиган роли тил талабларига риоя қилгани ҳолда нақлий ҳужжатдан далил келтира билишдан нарига ўтмайди.
Қуръони Каримда ворид бўлган ғайб ишларини тафсир қилишда мана шу қоидага таяндим. Ғайб ишларини ақлий тадқиқот майдонига қамамадим. Улар ҳақида Аллоҳнинг Китоби ва Пайғамбар с.а.в.нинг суннатларидан ҳужжат келтириш билан чекландим.
Масалан, Аллоҳ Таоло айтади:
وَإِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلاَمَ اللّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ
– „(ЭйМуҳаммад), агармушрикларданбиронтасисизданҳимоясўраса, бас, униҳимояқилинг, токиуАллоҳнингкаломиниэшитсин. Сўнг уни ўзи учун тинч бўлган жойга етказиб қўйинг“. [9:6]
Аллоҳ Таоло бу Қуръони Карим хусусида, у Аллоҳнинг каломи, дейди. Мен шундан ортиқ ҳеч гап айтмадим. Аллоҳнинг каломи қандай бўлиши хусусида баҳсга киришмадим. Негаки, бу ғайбга алоқадор иш. Ақлнинг унинг ичига шўнғиши дуруст эмас. Бу оятнинг маъносини тушунишда Аллоҳнинг Китоби ва Пайғамбар с.а.в.нинг суннатларидан олинган нақлгагина таянилади.
Шундай қилиб Аллоҳнинг сифатлари хусусида гап кетганда тил муқтазоларидан ташқарига чиқмадим. Бу сифатларнинг кайфияти (қандай бўлиши) борасида ақлий баҳсга киришмадим. Чунки Аллоҳ Таолонинг зоти ва сифатлари биздан ғоиб бўлган ишлардир. Уларни тушунишда Аллоҳнинг Китоби ва Пайғамбар с.а.в.нинг суннатларидан иборат бўлган нақлгагина таянамиз. Шу билан бирга ҳеч каму зиёдасиз тил муқтазоларига ҳам қараймиз.
40-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204